Thứ Tư, 10 tháng 6, 2009

Nhan xet bao cao cua WB

Điều chưa có trong báo cáo

Tuần này TBKTSG đăng bài của Jonathan Pincus nhận xét về báo cáo điểm lại tình hình kinh tế Việt Nam của Ngân hàng Thế giới vừa mới công bố. Tôi nghĩ đây là bài khá quan trọng vì nó lý giải được một số hiện tượng bất thường hiện nay của nền kinh tế như chứng khoán cứ lên giá, kéo theo giá đất đai và các loại tài sản khác. Xin mời các bạn đọc bản tiếng Việt trên TBKTSG, còn đây là bản tiếng Anh.

By Jonathan Pincus

The World Bank has delivered an upbeat assessment of the Vietnamese economy in a report presented to this week’s Consultative Group meeting of government and international aid agencies.

The report congratulates the government for its management of the macro-economy in 2008 and 2009. According to the report, resolute action by the government after March 2008 stabilized prices and reduced the size of the trade deficit. At the end of 2008, the government was once again called into action, but this time to reflate the economy in the face of a sharp and sudden global downturn. The report singles out the government’s interest rate subsidy scheme as playing a particularly effective role in supporting domestic demand and protecting the banks from a rise in non-performing loans. “In retrospect,” the report concludes, “it appears that the government of Vietnam chose an effective mix through its first round of stimulus measures.”

The bank goes to say that the government’s interest rate subsidy scheme is no longer necessary now that banks are lending more and economic growth is probably accelerating. Extending the program would mark the return of “policy lending,” which leads to investment inefficiency. The report also argues that other stimulus measures should be scaled back or reconsidered to contain the growth of the fiscal deficit, which the World Bank estimates for this year at about 12% of GDP or possibly larger depending on the size of the stimulus.

However, what is most interesting about this report is what the World Bank has left out rather than what has been included.

The bank is correct to focus on the fiscal deficit and the problem of obtaining adequate financing in the short period. However, the report is mostly silent on monetary policy issues, particularly management of the exchange rate.

Monetary policy is usually thought to be ineffective under fixed exchange rate regimes. The reasons for this are not difficult to understand. If the exchange rate is flexible, lower interest rates lead to a shift of capital out of domestic assets and a depreciation of the currency, which stimulates exports and reduces imports. But under a fixed exchange rate, a fall in domestic interest rates does not affect the nominal value of the currency. Exporters are not helped and imports are not discouraged. But savers, facing lower interest rates in the national currency, shift their money into dollars or buy assets like gold and land. The central bank has to buy up the domestic currency to defend the fixed exchange rate, which in turn reduces the money supply. If the central bank does not intervene, the result is inflation.

From this perspective it is easy to see why monetary expansion has produced a stock market bubble and pressure on dong exchange rates. Domestic producers are also finding it increasingly difficult to compete with the flood of cheap imports. If credit growth continues to accelerate, inflation will pick up speed. Savers will move away from dong assets, putting further pressure on the exchange rate.

This is not to say that nominal interest rates did not need to come down at the end of last year and early this year. The issue is how much they needed to come down, and how fast credit to the economy should be allowed to grow. The important indicator to watch is the real interest rate, or the market interest rate less inflation. Because the inflation rate has fallen this year there was plenty of scope for banks to reduce nominal interest rates and still maintain positive real interest rates. They did not need a subsidy to achieve this.

A fall in the nominal interest rate makes it possible for borrowers to refinance their old loans with new, cheaper ones. The World Bank argues that businesses in Vietnam were able to refinance their loan this year because of the government’s subsidized interest rate policy. However, much of this refinancing would have happened anyway—without adding to the government budget deficit—as nominal interest rates were reduced by the banks.

Some economists conclude that Vietnam could solve these problems through more exchange rate flexibility, or moving to a completely floating exchange rate. Unfortunately, this is not possible in the short or perhaps even medium term. Managing a flexible exchange rate regime requires mature credit markets and well-developed financial institutions, including a reasonably autonomous central bank that has at its disposal a wide range of policy instruments. In this absence of these conditions, a floating exchange rate would fluctuate too much. Trade and investment would suffer.

A better solution would be to allow the dong to fall gradually against the currencies of the country’s main trading partners, and then fix it at a level that stimulates exports and discourages imports of cheap consumer goods without causing too much inflation. By the end of 2008, the real exchange rate—in other words the exchange rate after adjusting for the difference between domestic and foreign inflation rates—was about 33 percent higher than the level recorded in January 2004. Vietnamese exporters are penalized and imports had become considerably cheaper. A step by step approach is best, but the monetary authorities must stand ready to intervene if speculators place heavy bets against the fixed rate.

SBV did engineer a modest depreciation of the nominal exchange rate over the past year. As shown in the figure, the VND-USD rate fell by about seven percent from October 2008 to May 2009. But inflation was still higher in Vietnam than in the US, which means that the real exchange rate did not change much. Meanwhile, Korean won has lost 18 percent of its value against the US dollar over the past year, and the Indonesian rupiah is down about 11 percent.

Another issue that deserves more attention is the rate and quality of domestic investment. Viewed from the demand side of the economy, Vietnam’s rapid growth over the past several years was increasingly “investment led” rather than “export led”. Although export values grew quickly after 2005, imports rose even faster. So trade was a net drain on domestic demand. Over the same period, the gap between domestic savings and investment increased quickly. Domestic savings remained stable but investment grew by more than 15 percent per year on average. Growth was most “investment led” in 2007, leading to the property and stock market bubbles and the inflation of 2008. Too much investment was chasing too few good investment opportunities.

Investment led growth is not necessarily a bad thing. If investment decisions are good, and financing is sustainable, high rates of investment today mean more income tomorrow. But if investment is inefficient or financed by too much borrowing, investment led growth can lead to asset and price inflation and financial instability.

This year the trade gap is narrowing, meaning that there will be less demand “leakage” from trade. At the same time, the rise in government consumption is also injecting a large amount of additional demand into the system. If investment and savings are not brought back into balance, the Vietnamese economy will overheat even at low growth rates.

Some of this rebalancing will occur naturally as a result of the decline in foreign direct investment. The government must do its best to ensure that credit growth does not run too far ahead of economic growth, and that public investment is targeted to efficient projects that have sound financing.

To be fair, the World Bank does recommend that the government “strengthen public investment processes, addressing the weaknesses exposed during the overheating phase.” This is a rather timid statement tucked into a box on the last page of the report. Vietnam’s aid donors would perform a valuable service to the country if they paid more attention to the quality and efficiency of public investment for infrastructure and in the state-owned enterprises. Until these decisions are more transparent and accountable, Vietnam will continue to experience successive round of boom and bust in the macroeconomy.

 

Thứ Sáu, 5 tháng 6, 2009

Cứng nhắc

Cứng nhắc

Nhân ngày Báo chí 21-6 sắp tới, tôi đang viết một bài tương đối dài về các vấn đề hiện nay của báo chí, chắc sẽ post lên sau. Trước mắt, xin kể một số mẩu chuyện cười… ra nước mắt của làng báo Việt Nam. Tuy nhiên, xin nói trước đây không phải là chuyện hậu trường làng báo bí ẩn gì cả mà toàn là chuyện công khai, có văn bản chính thức hẳn hoi.

Đầu tiên là lệnh cấm quảng cáo hay viết tin bài mà sử dụng đồng đô-la làm đơn vị tiền tệ. Đây là chủ trương đúng vì chưa thấy nước nào tình hình đô-la hóa lại tràn lan như ở nước ta. Tuy nhiên, khi áp dụng vào thực tế, các cơ quan quản lý báo chí lại quá cứng nhắc đến nỗi phê bình các báo… đưa tin về kim ngạch xuất nhập khẩu mà sử dụng đô-la Mỹ! Phê bình như thế thì hầu như tất cả các báo đều dính vì Tổng cục Thống kê, đơn vị cung cấp thông tin cũng sử dụng đô-la Mỹ. Thiệt là một sự áp dụng chỉ thị cứng nhắc đến mù quáng. Họ không hiểu được và không phân biệt được sự khác nhau giữa một nơi bán máy tính niêm yết giá bằng đô-la (một hiện tượng nên cấm) và chuyện sử dụng đô-la Mỹ trong khi tính toán kim ngạch xuất nhập khẩu (một chuyện hoàn toàn bình thường).

Ngay cả lệnh cấm doanh nghiệp quảng cáo niêm yết giá hàng hóa hay dịch vụ bằng đô-la hay ngoại tệ khác cũng phải tùy loại. Những loại hình dịch vụ hay hàng hóa được phép thu bằng ngoại tệ tại Việt Nam thì việc quảng cáo bằng ngoại tệ đương nhiên phải được phép.

Cũng áp dụng lệnh cấm quảng cáo rượu và thuốc lá dưới mọi hình thức, cơ quan quản lý báo chí lại phạt hay phê bình các bài phóng sự trong đó tác giả lỡ miêu tả quá kỹ, nêu tên loại rượu hay loại thuốc lá nhân vật trong bài đang uống hay hút. Thật là chuyện tiếu lâm đến nỗi khi đưa tin quản lý thị trường bắt được bao nhiêu chai rượu lậu hay bao nhiêu bao thuốc lá ngoại, phóng viên cũng không được viết rõ tên loại rượu hay thuốc lá bị tịch thu. Chuyện đăng hình minh họa tin này thì chắc chắn bị phạt rồi.

Đúng là nên cấm quảng cáo rượu và thuốc lá dưới mọi hình thức nhưng cứng nhắc như thế (và sai luật nữa vì bài báo đâu phải là quảng cáo), cơ quan quản lý báo chí không biết mình đang góp phần cho rượu giả, rượu độc hại tung hoành.

Thêm một chuyện nữa. Lâu nay báo đưa tin sai, số sau sẽ đăng đính chính. Nhưng dựa vào việc Luật Báo chí sử dụng từ cải chính, cơ quan quản lý báo chí buộc các báo khi sửa lại một tin hay một chi tiết gì đã đăng sai thì phải dùng từ “cải chính” chứ không được dùng từ “đính chính”. Ai lỡ quên đăng “đính chính” sẽ bị nhắc nhở. Cho đến bây giờ tôi vẫn chưa tìm được lời giải thích thỏa đáng cho sự khác biệt giữa hai từ này và vì sao phải “cải” chứ không được “đính”.

 

 

Thứ Ba, 26 tháng 5, 2009

Cùng kỳ hay bình quân?

Cùng kỳ hay bình quân?

Còn nhớ vào khoảng cuối năm 2007, đầu năm 2008, rộ lên chuyện chỉ số giá tiêu dùng (CPI) được tính và công bố theo con số cùng kỳ năm trước hay tính bình quân. Lúc đó, Bộ Tài chính bất ngờ công bố con số CPI 11 tháng đầu năm 2007 theo cách tính mới - chỉ tăng 7,92%; còn nếu theo cách tính cũ, CPI lúc đó tăng đến 9,45%. Đương nhiên, dư luận lúc đó thắc mắc nghi ngờ các cơ quan nhà nước muốn làm đẹp các con số, nên chọn công bố con số nào vừa ý mình hơn.

Giải thích của Bộ Tài chính lúc đó xoay quanh chuyện phải làm theo thông lệ quốc tế, vì Bộ cho rằng chỉ có Việt Nam mới làm theo cách so sánh cùng kỳ còn các nước tính theo mức tăng bình quân.

Lúc đó, tôi có viết một bài ngắn, đại ý điểm lại các cách tính và công bố CPI theo thông lệ quốc tế và cho rằng cách tính CPI theo bình quân của kỳ tính toán cũng chỉ là một trong những cách này. Vấn đề ở chỗ, mỗi cách tính có những ứng dụng khác nhau và không nên chuyển đột ngột từ cách công bố này sang cách công bố khác vì như thế số liệu sẽ thiếu tính nhất quán. Bài này có câu: “Trước mắt tính theo bình quân, CPI trông “đẹp” hơn vì thấp hơn tốc độ tăng GDP nhưng như chúng ta đã thấy, có kỳ CPI tính theo bình quân lại cao hơn tính theo cuối kỳ. Giả thử xảy ra trường hợp này trong một tháng nào đó ở năm sau và Bộ Tài chính lại quay về công bố con số tính theo cách cũ thì thật là đại họa cho các nhà nghiên cứu kinh tế lẫn doanh nghiệp”.

Y như rằng, bây giờ mọi người đã chuyển về công bố theo cách so sánh cùng kỳ. Đơn giản là vì (ví dụ) CPI tháng 5-2009 khi so với tháng 5-2008 chỉ tăng 5,58% còn CPI bình quân 5 tháng đầu năm 2009 so với bình quân 5 tháng đầu năm 2008 đã tăng đến 11,59%!  

Lần này thì không thấy ai lên tiếng giải thích vì sao lại quay về cách công bố cũ.

 

PS: Cũng cần nói cho công bằng, Tổng cục Thống kê từ lâu vẫn công bố theo nhiều cách, kể cả so với kỳ gốc, so với cùng kỳ năm ngoái, so với tháng 12 năm ngoái, so với tháng trước và bình quân kỳ.

 

Thứ Hai, 25 tháng 5, 2009

Khong the tin duoc

Không thể tin được

Tôi không thể tin vào mắt mình khi đọc hai câu phát biểu sau.

Câu đầu tiên là của ông Trần Văn Truyền, Tổng thanh tra Chính phủ trả lời phỏng vấn báo điện tử VnExpress:

“Tôi mới đi nước ngoài và thấy rằng có nhiều hành vi nước ngoài coi là bình thường nhưng chúng ta lại coi là tham nhũng. Ví dụ tại Mỹ, nhiều khách sạn, nhà hàng nhân viên đều đòi tiền "bo", chi hoa hồng. Còn ở ta, nếu anh nhân viên ở loại hình dịch vụ nào đó nhận tiền của khách thì sẽ bị xử lý”.

Cái sự khác nhau giữa tiền hoa hồng chi cho dịch vụ bản thân mình nhận được và tiền hối lộ, tiền tham nhũng thì chắc học sinh cấp 1 cũng đã biết rõ.

Còn nói về chuyện khó xác định ranh giới thế nào là “hoa hồng” bình thường, thế nào là phạm tội hối lộ thì nếu cơ quan thanh tra nhà nước chịu khó sục sạo một chút sẽ thấy hầu như các tập đoàn lớn đều quy định rất rõ cho nhân viên mình trong các bảng quy tắc ứng xử trong kinh doanh từng hành vi một: tặng quà như thế nào, đi dự tiệc ra sao, nhận lời mời dự chiêu đãi hay tham quan cách nào… Cái này không phải vì chuyện đạo đức gì cả, họ phải quy định chặt chẽ như thế mới quản lý được nhân viên và phòng ngửa những xì căng đan có thể lôi những lãnh đạo của tập đoàn vào tù.

Câu thứ nhì là của bà Nguyễn Thị Kim Ngân, Bộ trưởng Lao động-Thương binh-Xã hội trả lời phỏng vấn báo điện tử Vietnamnet khi được hỏi, “Như vậy trách nhiệm thuộc về chủ sử dụng lao động, không phải cơ quan quản lý nhà nước về lao động?”:

“Trách nhiệm thuộc về cơ quan quản lý nhà nước về lao động từ trung ương tới địa phương. Người ta nói trách nhiệm thuộc Bộ LĐ-TB-XH là không sai, nhưng rõ ràng khi phân tích rõ ra như thế, trách nhiệm của từng cơ quan ở mức độ nào thì phải được đặt ra một cách khách quan, từ đó mới tìm ra đang cần sửa chỗ nào.

Nếu nói chung chung, nhận trách nhiệm chung chung thì không bao giờ sửa được.

Nếu tôi nhận trách nhiệm chung chung rằng đó là trách nhiệm của tôi, thì làm sao tôi sửa được, vì tôi không cấp giấy phép cho họ vào VN. Người ta vào đây không đăng kí với tôi, thành ra, đã nhận trách nhiệm thì phải nhận hết sức”.

Điều toát ra từ bài trả lời phỏng vấn này là sự lẫn tránh trách nhiệm. Vẫn biết là Bộ LĐ-TB-XH không cấp phép cho người nước ngoài nhập cảnh nhưng một khi họ dùng visa du lịch, đi thăm thân nhân vào làm việc trái phép tại Việt Nam thì trách nhiệm là của ngành lao động chứ của ai nữa. Thay vì lý giải hệ thống trách nhiệm, tại sao không tổ chức các đoàn thanh tra của bộ, kiểm tra dự án nào có sử dụng lao động nước ngoài trái phép thì phạt thật nặng thì còn ai dám vi phạm. Hoặc cứ kiểm tra thấy địa phương nào dung túng cho chủ đầu tư sử dụng lao động nước ngoài chưa được cấp phép thì cách chức giám đốc sở LĐ-TB-XH địa phương đó thì mới gọi là thực thi trách nhiệm của bộ chứ.

Tại sao quan chức nước ta cứ thích tìm cách biện minh cho mọi việc? Tại sao người đứng đầu các bộ ngành không thể làm gương cho cấp dưới bằng cách thúc đẩy sự mẫn cán, sự nôn nóng giải quyết vấn đề thay vì cứ đổ lỗi cho khách quan.

Thứ Tư, 20 tháng 5, 2009

Khong chi chuyen kinh te

Không chỉ chuyện kinh tế

Kể từ ngày bế mạc kỳ họp thứ Tư, Quốc hội khóa XII vào ngày 15-11-2008 đến ngày khai mạc kỳ họp thứ Năm vào ngày 20-5-2009, đã có 186 ngày trôi qua với biến bao diễn biến trong đời sống kinh tế - xã hội của đất nước.

Khủng hoảng kinh tế toàn cầu đã đổ ập vào nước ta, làm cho GDP của quý 1 chỉ còn tăng trưởng ở mức 3,1% so với cùng kỳ năm ngoái; các chỉ tiêu kinh tế quan trọng đều cho thấy tác động tiêu cực này: giá trị sản xuất công nghiệp chỉ tăng 2,1%, xuất khẩu chỉ tăng 2,4%, nhập khẩu giảm 45%...

Cử tri toàn quốc đang trông chờ kỳ họp Quốc hội lần này để tìm lời giải đáp cho những băn khoăn của họ liên quan đến các chính sách ứng phó với tình hình kinh tế khó khăn: việc miễn giảm thuế thu nhập cá nhân như thế nào, kích cầu sao cho có hiệu quả nhất và trúng đối tượng cần kích cầu nhất, làm sao để vừa có tiền chi tiêu cho các chương trình kinh tế quan trọng nhưng không để xảy ra tình trạng bội chi ngân sách kỷ lục để lại gánh nặng nợ nần cho những năm sau.

Tuy nhiên, trên bình diện cá nhân, từng cử tri ắt đang kỳ vọng kỳ họp Quốc hội lần này sẽ làm rõ những vấn đề xã hội nhức nhối đang diễn ra trước mắt mọi người dân hàng ngày, hàng giờ. Khủng hoảng kinh tế có thể rất trầm trọng và kéo dài nhưng không dai dẳng và trực tiếp như hiện tượng môi trường sống đang xuống cấp rõ rệt*: Ô nhiễm, kẹt xe, đường phố ngập trong nước và rác, dịch bệnh hoành hành ở nhiều tỉnh thành trong cả nước. Khó khăn kinh tế có thể chưa lan đến các vùng sâu vùng xa nhưng trước mắt người dân bị giải tỏa cho các dự án chưa được làm rõ hiệu quả kinh tế, đã mất đi phương tiện sinh sống. Thông tấn xã Việt Nam đưa tin, công ty cổ phần alumin Nhân Cơ – TKV chỉ đền bù cho người dân bị giải tỏa để làm dự án bauxite vẻn vẹn 4.000 đồng mỗi mét vuông đất. Thử hỏi với một mức đền bù như thế làm sao hàng trăm hộ dân thuộc dự án alumin Nhân Cơ không phải đối diện với rất nhiều khó khăn cho được. Hàng loạt các vấn đề khác trong giáo dục, y tế, an ninh trật tự xã hội cũng là những chuyện bức bối.

Vấn đề không phải là các đại biểu dùng diễn đàn để nói lại những bức xúc ấy của người dân. Vấn đề là làm sao thay đổi được suy nghĩ của bộ máy hành chính, đừng chạy theo những con số kinh tế khô khan mà hãy hoạch định chính sách dựa vào những thước đo mới, với mục đích sau cùng là ổn định và nâng cao mức sống của người dân. Làm sao để từng cán bộ trong bộ máy nhà nước ý thức được trách nhiệm cao nhất của họ là cùng nhau tổ chức cuộc sống ngày càng tốt hơn cho mọi người chứ không phải là sự lẫn tránh trách nhiệm, là sự đỗ lỗi cho khách quan, cho khó khăn từ bên ngoài.

Vai trò của từng đại biểu Quốc hội đang nặng nề hơn bao giờ hết. Bởi họ hiểu rõ cách làm theo kiểu chất vấn, giải trình, hứa hẹn từng diễn ra ở các kỳ họp trước ắt sẽ không còn được người dân chấp nhận. Quốc hội, nơi đại diện cho quyền lực cao nhất của người dân, có trách nhiệm thực thi quyền giám sát của mình: đối chiếu các lời hứa trước đây với thực tế cuộc sống để làm rõ trách nhiệm của những người thực thi chính sách.

 

* Nói thêm: Hằng ngày trên đường đi làm, khi phải len lỏi vượt qua các quãng đường có “lô-cốt”, tôi chẳng biết dùng từ nào để diễn tả cái tâm trạng của mình lúc đó: lầm lũi? nhẫn nại? nhẫn nhục? Cái cảm giác bao trùm là mình dần thấy mình và những người chung quanh đang đánh mất lòng tự trọng, sự đàng hoàng phải có. Ai nấy đều phải cố gắng thoát khỏi sự bức bối, nghẽn đường do lô cốt gây ra nên sẵn sàng phóng lên lề đường, chen lấn, dù có muốn đi cho đàng hoàng cũng không được vì đằng sau cứ thúc tới, bên hông chen qua… Lề đường nát bét, lòng đường bị cày xới, bụi khói mù mịt. Tại sao người ta không tổ chức đào đường cho đàng hoàng một chút, tại sao không tập trung làm cho xong đoạn nào ra đoạn nấy. Cả thành phố bầy hầy vấn nạn lô cốt mà nếu biết tổ chức, nếu quan tâm đến chất lượng cuộc sống thì không khó để cải thiện tình hình. Cái này tôi nghĩ nó quan trọng hơn bất kỳ con số tăng giảm GDP nào khác.

 

Thứ Hai, 18 tháng 5, 2009

Khi nguon tin noi sai

Nguồn tin nói sai, làm sao xử lý?

Lâu lắm rồi tôi có viết một bài cho các phóng viên trẻ khi họ thắc mắc, lỡ như nguồn tin nói sai, phóng viên phải làm gì. Bài này tôi đăng lại ở bên dưới.

Lý do làm tôi nhớ lại bài này là vì sáng nay, đọc báo thấy có nhiều báo đưa tin rất lạ. Ví dụ, báo Pháp luật TPHCM rút tít: “Bô-xít – Quốc hội chắc chắn sẽ ủng hộ chủ trương khai thác”. Báo Người Lao động rút tít phụ: “Quốc hội ủng hộ chủ trương khai thác bauxite Tây Nguyên”. VnExpress cũng rút tít để trong ngoặc: “Quốc hội ủng hộ chủ trương khai thác bô xít ở Tây Nguyên”. Vietnamnet mở tin bằng câu: “Theo Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Trần Đình Đàn, Quốc hội hoàn toàn ủng hộ chủ trương khai thác bô-xít”.

Quốc hội thì mãi tận thứ Tư này mới khai mạc kỳ họp thứ 5, làm sao mới thứ Hai, ông Đàn có thể nói chắc ăn như vậy. Rõ ràng đây là một trường hợp nguồn tin nói chưa chính xác, vậy phóng viên nên xử lý như thế nào?

Đầu tiên, ngay tại cuộc họp báo, sau khi có phát biểu này, phóng viên phải hỏi tiếp, ông Đàn là Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, tức là nơi giúp việc cho Quốc hội sao cho mọi hoạt động của Quốc hội diễn ra trôi chảy, ông Đàn cũng chỉ là một đại biểu Quốc hội, làm sao ông có thể nói thay cho tất cả các đại biểu khác được. Quốc hội chưa họp, làm sao ông Đàn có thể khẳng định một điều chưa diễn ra?

Nếu không có điều kiện hỏi lại cho rõ, khi viết tin, phóng viên phải ghi rõ bối cảnh câu phát biểu, khi rút thành tít phải làm sao cho người đọc biết ngay đây là ý kiến của ông Đàn chứ không phải của Quốc hội. Sau khi trích dẫn câu phát biểu đó, phóng viên nên bổ sung thông tin nền về chức danh của ông Đàn, một câu về nhiệm vụ của Văn phòng Quốc hội và trường hợp tốt nhất là nên phỏng vấn một hai đại biểu để xem họ nghĩ gì về việc này. Nếu họ bày tỏ sự đồng ý với ông Đàn, phóng viên cũng phải ghi ra nhưng hỏi thêm ý kiến của họ đã được tập hợp lại như thế nào cho ông Đàn hay chưa ai hỏi ý kiến họ một cách chính thức. Xử lý tin này không khéo, các đại biểu lại trách báo chí viết sai, viết bậy thì oan cho phóng viên lắm.

Và đây là bài viết cũ:

Chuyện thực tế: Phóng viên trích lời một doanh nghiệp cho rằng cần phải học kinh nghiệm của những công ty như Yahoo! và viết: “Yahoo!, nhà cung cấp dịch vụ Internet hàng đầu thế giới, có doanh số hàng năm gần 80 tỷ USD.” Biên tập viên nói câu này sai vì Yahoo! không phải làm dịch vụ Internet, và giá trị cổ phiếu của công ty này vào khoảng 30-35 tỷ USD chứ không phải là doanh số. Phóng viên thắc mắc, nhưng đây là phát biểu của doanh nghiệp và đoan chắc mình ghi đúng.

Vấn đề: Nếu phóng viên biết nguồn tin của mình đang nói sai, phải xử lý những thông tin sai như thế nào trong bản tin của mình. Phóng viên có quyền sửa sai cho lời trích hay không?

Để dễ theo dõi, chúng ta có thể chia phát ngôn của nguồn tin ra thành hai dạng – cung cấp sự kiện thuần tuý và phát biểu ý kiến riêng.

Trong trường hợp nguồn tin cung cấp sự kiện, phóng viên phải luôn luôn kiểm chứng, đối chiếu để tin chắc sự kiện nêu ra là chính xác. Nếu nguồn tin nói sai, phóng viên phải biết hoặc chỉnh sửa cho nguồn tin, hoặc không đưa thông tin sai vào bài viết hoặc đưa vào nhưng thêm những thông tin đúng từ những nguồn tin chính xác hơn.

Doanh nghiệp nào cũng thích mình là người đầu tiên làm ra sản phẩm này, cung ứng dịch vụ nọ dường như vì họ cũng biết biên tập viên thích từ đầu tiên. Cần cảnh giác trước từ này. Chỉ dùng khi đã kiểm chứng và tin chắc nó chính xác. Cũng cần cảnh giác trước các thông số thị phần mà doanh nghiệp thường nêu là sản phẩm của họ đang chiếm giữ. Người phóng viên nếu chuyên trách sâu lãnh vực mình theo dõi sẽ dễ dàng nhận ra những lời nói phóng đại.

Nhận thông báo báo chí của một công ty vừa nhận chứng nhận ISO 9000, phóng viên biết mười mươi là công ty này sai khi cho rằng họ là doanh nghiệp đầu tiên trong lãnh vực ngân hàng nhận giấy chứng nhận này. Đừng vì sự hấp dẫn của tin, đừng để tin có khả năng chọn đăng làm bạn cố tình đưa chi tiết sai này vào tin.

Trường hợp nguồn tin cung cấp sự kiện sai không có chủ ý như chuyện Yahoo! nói trên, phóng viên nếu có điều kiện kiểm chứng thì phải mạnh dạn chỉnh sửa cho nguồn tin để ý nghĩa phát biểu của họ không thay đổi mà mang tính thuyết phục cao hơn. Trong trường hợp này, doanh nhân nêu chuyện Yahoo! chỉ để nhắc nhở Việt Nam nêu chú ý đến kỹ thuật kinh doanh dựa vào Internet đang phát triển với tốc độ chóng mặt. Nếu không có điều kiện kiểm chứng tìm ra số đúng, phóng viên vẫn có thể thay đổi cách tường thuận để tránh nói chuyện Yahoo! nhưng vẫn nêu được ý trên.

Tương tự, khi chúng ta đi phỏng vấn người dân địa phương, một lão nông ít học, đừng cố ý chứng tỏ mình biết ghi nhận thực tế phong phú bằng cách trích những câu phát biểu ngô nghê, sai ngữ pháp, đầy từ địa phương vào tin. Làm vậy, người đọc sẽ bị phân tâm và chủ đích tin sẽ bị sai lạc. Dĩ nhiên nếu bạn đang viết một phóng sự mà phương ngữ là chủ đề chính thì đó là chuyện khác.

Ngay cả khi nói chuyện với các quan chức, các nghệ sĩ hay những nhân vật nổi tiếng khác, phóng viên cũng không nên ghi lại nguyên văn những tiếng ề à, những câu thiếu chủ ngữ, những chỗ “buộc miệng” mà nói của nguồn tin. Nghệ thuật ghi lại cuộc phỏng vấn là làm sao khi nguồn tin đọc bài trên báo có thể gật gù nói,” Đây không hẳn là những gì tôi nói nhưng chính là điều tôi muốn nói.”

Việc trích nguồn tin nói sai Tam Kỳ thuộc Đà Nẵng chỉ có ý nghĩa khi phóng viên đang viết bài phê phán sự kém hiểu biết của học sinh, của một quan chức không sát thực tế hay của một chương trình đố vui ra đề sai, chẳng hạn. Ngoài ra không có lý gì người phóng viên, dù biết sai, vẫn ghi chép và trích dẫn với biện minh,” Đấy là ông ta nói, chứ đâu phải tôi.”

Trường hợp thứ hai, khi nguồn tin phát biểu ý kiến riêng thì sự việc có hơi phức tạp hơn một chút.

Tòa soạn bạn và chính bạn đang cổ súy cho dự thảo sửa đổi Luật Đầu tư Nước ngoài theo hướng thông thoáng hơn, gần với thông lệ quốc tế hơn để tháo gỡ khó khăn cho nhà đầu tư nước ngoài. Một trong những điều sửa đổi đang được thảo luận là nên hay không nên bỏ nguyên tắt nhất trí 100% trong một số quyết định quan trọng của Hội đồng Quản trị liên doanh. Bạn cho rằng cần bỏ nguyên tắc này và thay vào đó là nguyên tắc biểu quyết theo đa số phiếu.

Thế nhưng bạn được phân công dự một buổi góp ý cho dự thảo luật mà người tham gia là phía Việt Nam trong các liên doanh. Dĩ nhiên những ông bà Phó Tổng giám đốc này cương quyết đề nghị không bỏ nguyên tắc này vì nó là vật hộ mệnh cuối cùng bảo vệ cho chỗ làm của họ. Là Phó Tổng giám đốc và là thành viên Hội đồng Quản trị, dù năng lực có yếu kém đến đâu cũng không sợ bị bãi miễn vì cách chức Tổng, Phó Tổng giám đốc là quyết định cần có sự nhất trí 100%. Có ai tự bỏ phiếu, sa thải chính mình.

Bạn về báo lại toà soạn, chắc là không viết tin này được vì mọi ý kiến đều ngược với những gì bạn tin là đúng.

Không đưa tin, chính là bạn đang vi phạm quy chế nghề nghiệp, đang cố tình che dấu thông tin, dù bạn có đánh giá tin có tác dụng không tốt. Trong trường hợp này, tốt nhất bạn vẫn tường thuật đầy đủ nhưng thêm những câu nền để người đọc hiểu được hậu ý đằng sau những phát biểu tại buổi thảo luận. Tốt hơn nữa bạn trích tóm tắt những cuộc thảo luận tương tự trước đó, khi ý kiến bỏ nguyên tắc nhất trí được ủng hộ và giải thích vì sao. Hoặc tại sao bạn không phỏng vấn những người chủ trì phiên thảo luận để có ý kiến của ban soạn thảo vì sao họ đưa vào dự thảo việc bỏ nguyên tắc nhất trí, vì sao không phỏng vấn người phát biểu, dùng suy nghĩ của bạn để chất vấn. Nếu họ giải thích hợp lý cũng phải phản ánh trung thực trên mặt báo; nếu họ giải thích với những sơ hở chứng tỏ họ chỉ muốn bảo vệ cho quyền lợi chính họ chứ không phải là quyền lợi của phía Việt Nam thì đây chính là trường hợp bạn cố tình đưa những phát biểu sai cho bạn đọc thấy.

Nói chung nhiệm vụ phóng viên là phản ánh đúng những gì nguồn tin nói dù bạn không thích lập luận “trái tai” của nguồn tin. Và cũng đừng nhảy xổm vào tin, phán xét như thể bạn là người có đầy đủ thẩm quyền để phán xét. Hãy chừa công việc đó cho nguồn tin có thẩm quyền khác hay những sự thật khác để người đọc có được bức tranh toàn diện về một vấn đề.

Thứ Sáu, 15 tháng 5, 2009

Mot tin doc dao

Một tin độc đáo

Tin “Lắp tivi để bù internet” được đăng tải trên Vietnamnet vào ngày 12-5 là một tin độc đáo xét ở nhiều phương diện. Trước hết xin phép trích tin ở dưới đây để mọi người cùng đọc:

Lắp tivi để bù internet

10:53' 12/05/2009 (GMT+7) 

- Trên bàn làm việc của ông Trần Công Thanh, Trưởng ban Quản lý KTX ĐH Sư phạm Hà Nội hiện vẫn có rất nhiều đơn từ của SV liên quan đến việc nối mạng đến từng phòng. E ngại khó quản, trường "bù lại" bằng cách trang bị tivi cho cập nhật tin tức hằng ngày. 

“Cách đây khoảng một năm, nhu cầu nối mạng Internet của SV KTX ĐH Sư phạm Hà Nội bắt đầu rộ lên”, ông Thanh cho biết.

"Nối mạng Internet là cả một vấn đề lớn, vì nội dung của Internet rất nhạy cảm, môi trường ở đó phức tạp, dễ lôi kéo SV của trường tham gia vào những vụ việc không hay”, ông Thanh bày tỏ.

Việc lắp tivi có những hạn chế nhất định so với mạng Internet: Phụ thuộc giờ phát sóng, tất cả mọi người xem cùng một kênh không phải lúc nào cũng có chung sở thích, khả năng tìm kiếm không có, v.v…

Ông Thanh cho rằng, "lắp đặt cái gì cũng có cái khó và cái dễ. Cái chúng tôi băn khoăn nhất là quản lý. Lắp tivi, rõ ràng khâu quản lý đơn giản hơn hẳn. Các em cứ vô tư, thích xem gì tivi chiếu thì xem vì nội dung được phát sóng đã qua kiểm duyệt. Chúng tôi xác định: Đáp ứng được nhu cầu SV đến một mức nào đó trong khả năng cho phép của nhà trường”.

Ông Thanh khẳng định: “Việc lắp tivi để bù không nối Internet là giải pháp trước mắt. Nhà trường vẫn xem xét, học hỏi các nơi đã nối mạng để tìm cách quản lý được rồi mới tính tiếp”.

 

Có lẽ đọc xong mọi người đã thấy những điểm độc đáo của bản tin. Chỉ xin góp thêm những góc nhìn riêng (cố gắng học theo theo cách viết “thả lỏng”, “tưng tửng” cũng rất độc đáo của bản tin) như sau:

- Phóng viên đã may mắn gặp một nguồn tin rất thật thà, nói thẳng nói thật suy nghĩ của mình. Chuyện này là rất hiếm.

- Cân nhắc của Ban quản lý Ký túc xá rõ ràng là không ngại chuyện tiền bạc. Ai bảo các ký túc xá nghèo.

- Chương trình học của sinh viên ở trường này chủ yếu là theo dõi tin tức thời sự. Và ti vi đã bù được Internet trong khía cạnh này.

Bỏ chuyện châm biếm qua một bên, thiệt tình, cái độc đáo nhất của bản tin là nó hé mở cho thấy lý do vì sao chất lượng giáo dục ở nước ta lại tệ hại đến thế. Và đây là lý do chính yếu chứ không phải như những gì chúng ta thường nghe các nhà giáo dục bình luận bấy lâu nay.

 

Bài đăng phổ biến